Η χαμένη τιμή της αλληλεγγύης στη Ελλάδα

και η υπερεκτιμημένη έννοια του ατομικισμού στη δύση...

 Στοχασμοί πάνω σε ένα κείμενο του Κορνήλιου Καστοριάδη

Του Γιάννη Κολλάτου

 Πριν η έννοια της αλληλεγγύης λάβει πολιτική χροιά με το κόμμα (αρχικά συνδικάτο εργατών στην ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Γκντανσκ) του Λεχ Βαλέσα στην Πολωνία, ήταν εκείνη η έννοια που χαρακτήριζε τις μη ανεπτυγμένες κατά τα δυτικά πρότυπα κοινωνίες... Στη χώρα μας έβρισκε εφαρμογή στα συσσίτια της κατοχής, στον εμφύλιο, στις γειτονιές περασμένων δεκαετιών, όπου όποια νοικοκυρά μαγείρευε μοιραζόταν ένα τμήμα της κατσαρόλας, με το γείτονα που είχε πρόβλημα.. Μετά ήρθε η ανάπτυξη, η πρόοδος και ο ατομικισμός και στη συνέχεια η μεγάλη ύφεση... Στις μέρες μας παραμένει το ζητούμενο...

 Τι είναι η αλληλεγγύη στην πατρίδα μας, σήμερα: Ως ξεπεσμένη μπουρζουαζία, εννοιολογικά , αλλά και χρηματιστηριακά (από τις αναδυόμενες στις ώριμες και ξανά στις αναδυόμενες αγορές), η Ελλάδα είναι ο εκδιωχθείς από τον "παράδεισο" των δυτικών φιλελεύθερων κοινωνιών... Εκπέσσασα! Ο αποσυνάγωγος της Ευρωπαϊκής ελίτ... Εσχάτως και η αποθήκη ψυχών – προσφύγων, με τις τελευταίες συμφωνίες της συνόδου κορυφής της Ε.Ε. Ας θυμηθούμε όμως έναν μεγάλο Έλληνα στοχαστή τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τον τρόπο με τον οποίο ανέλυε -προφητικά - πριν μια εικοσαετία τι εισήγαγε ο φιλελεύθερος καπιταλισμός:
 
 "Τι είδους "παράδειγμα" δίνουν οι κοινωνίες του φιλελεύθερου καπιταλισμού στον υπόλοιπο κόσμο; Εν πρώτοις το παράδειγμα του πλούτου και της τεχνολογικής και στρατιωτικής ισχύος που θα ήθελαν ευχαρίστως οι άλλοι να υιοθετήσουν και ενίοτε κατορθώνουν (όπως η Ιαπωνία , οι "τέσσερις δράκοι", η Κίνα και αύριο άλλοι).  όπως όμως το δείχνουν οι περιπτώσεις αυτές και αντίθετα προς το μαρξιστικό ή ακόμη και το φιλελεύθερο δόγμα, το παράδειγμα αυτό δεν συνεπάγεται τίποτα και δεν έχει καμία επίπτωση στην ανάδυση μιας διαδικασίας χειραφέτησης.

 Συγχρόνως όμως, οι δυτικές κοινωνίες παρουσιάζουν στον υπόλοιπο κόσμο μιαν απωθητική εικόνα, την εικόνα κοινωνιών όπου βασιλεύει ένα απόλυτο κενό σημασιών. η μόνη αξία είναι το χρήμα, η δημοσιότητα μέσω των ΜΜΕ ή η εξουσία με την πιο χυδαία και γελοία έννοια του όρου. Οι κοινότητες έχουν καταστραφεί, η αλληλεγγύη έχει υποβιβαστεί σε διοικητικές μεταρρυθμίσεις. απέναντι ακριβώς σε αυτό το κενό οι θρησκευτικές σημασίες διατηρούνται ή ισχυροποιούνται (Σ.Σ. έτσι εξηγείται εν μέρει και η έξαρση του ισλαμικού φονταμενταλισμού,  με τους τζιχαντιστές, αφού το δυτικό αφήγημα με τον υποτιθέμενο εκδημοκρατισμό έπασχε από παντού).
.
 Βέβαια, υπάρχει και αυτό που οι δημοσιογράφοι και οι "πολιτικοί" αποκαλούν "δημοκρατία" και η οποία στην πραγματικότητα είναι μία φιλελεύθερη ολιγαρχία." και ο Κορνήλιος Καστοριάδης καταλήγει: " Μάταια θα αναζητούσε κανείς σε αυτήν την κατ επίφαση δημοκρατία το παράδειγμα του υπεύθυνου πολίτη, "ικανού να άρχει και να άρχεται" , όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, το παράδειγμα μιας αυτοστοχαστικής και διαβουλευτικής πολιτικής συλλογικότητας."

 Κάποιες ελευθερίες που ακόμη παραμένουν και στη χώρα μας και μία - μία κατεδαφίζονται μέσω των μνημονιακών  δεσμεύσεων και "βαφτίζονται" διαρθρωτικές αλλαγές, από τους φιλελεύθερους οικονομολόγους, ή απορρύθμιση από  τους αριστερούς - κεϊνσιανιστές, είναι κατ’ ουσίαν αμυντικές. Στην κοινωνικο -ιστορική πραγματικότητα του σύγχρονου καπιταλισμού, αυτές οι ελευθερίες λειτουργούν όλο και περισσότερο ως εργαλειακό συμπλήρωμα του μεγιστοποιητικού μηχανισμού των ατομικών "απολαύσεων" και ακριβώς αυτές οι "απολαύσεις" αποτελούν το μόνο ουσιαστικό περιεχόμενο του ατομικισμού, με τον οποίο μας έχουν ξεκουφάνει οι κήνσορες της ατομικής ελευθερίας στη Δύση...

 Διότι δεν μπορεί να υπάρξει καθαρός δηλαδή κενός ατομικισμός με τη δυτική έννοια του όρου, δηλαδή αυτάρκης και ουσιακή πραγματικότητα του ατόμου χωρίς κοινωνική θέσμιση, χωρίς το πλαίσιο που η ίδια η κοινωνία βάζει και μας καλεί να υπηρετήσουμε. 

Και ο Καστοριάδης συμπληρώνει: " Στη σύγχρονη δυτική κοινωνία, το ελεύθερο, κυρίαρχο, αυτάρκες άτομο  δεν διαφέρει και πολύ από μία μαριονέτα που εκτελεί σπασμωδικά τις  κινήσεις που της επιβάλλει το κοινωνικο- ιστορικό πεδίο: να κάνει λεφτά, να καταναλώνει και να "απολαμβάνει" (αν το κατορθώνει!). "Ελεύθερο"  δεν σημαίνει το άτομο που βαυκαλίζεται μέσω του κομφορμισμού ότι είναι αυτάρκες και αυτόνομο...
 Με άλλα λόγια δεν μπορεί να υπάρξει ατομική αυτονομία, αν δεν υπάρχει συλλογική αυτονομία, ούτε ατομική δημιουργία νοήματος ζωής αν δεν εγγράφεται στο πλαίσιο μιας συλλογικής δημιουργίας σημασιών.."

 Στη χώρα μας η έννοια της ατομικής ελευθερίας και της αυτόνομης δημιουργίας, παραμένει γράμμα κενό, όσο επιμένει η  ανεργία στο 27% και το 40%  του πληθυσμού ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας... Η  αλληλεγγύη είναι κατάκτηση μιας χειραφετημένης, "θεσμισμένης" με δημοκρατικά πρότυπα, όπως θα έλεγε ο Καστοριάδης κοινωνίας. Το γεγονός ότι η χειραφέτηση των ανέργων νέων δεν έρχεται στην Ελλάδα γιατί ασκεί την επιδοματική πολιτική στήριξης των ανέργων , η οικογένεια, δεν συνεπάγεται κατ΄ ανάγκην ότι το δυτικό πρότυπο: "μετά τα 18 δούλεψε και φέρε λεφτά για ενοίκιο στο σπίτι, αλλιώς νοίκιασε δικό σου" επιλύει το πρόβλημα.. Απλώς οι νέοι Έλληνες σήμερα γίνονται πιο μαλθακοί και κατά κάποιο τρόπο εκδικούνται τη γενιά παππούδων και γονέων που πίστεψε -τρομάρα της- ότι κατέκτησε τον δυτικό ατομικισμό και τις απολαύσεις του καταναλωτισμού...

 Το σημερινό δυτικό πρότυπο δεν μπορεί να ασκήσει θετική επιρροή στον υπόλοιπο κόσμο γιατί έκοψε και έραψε στα μέτρα του προτεσταντισμού και της ιστορικής του κενοδοξίας, τις πανανθρώπινες έννοιες της δημοκρατίας και της κοινωνίας που φώτισε στην υφήλιο η αρχαία ελληνική, η κλασσική σκέψη... Μία αυτόνομη κοινωνία, μία κοινωνία αληθινά δημοκρατική είναι μία κοινωνία η οποία θέτει υπό αμφισβήτηση  κάθε εκ των προτέρων δεδομένο νόημα και στην οποία εξ αιτίας αυτού του γεγονότος, απελευθερώνεται η αληθινή δημιουργία νέων εννοιών. Και μέσα σε μία τέτοια κοινωνία που την αλληλεγγύη την έχει έννοια ενσωματωμένη και αναγκαία προϋπόθεση, κάθε άτομο είναι ελεύθερο να δημιουργήσει για τη ζωή του το νόημα που θέλει και μπορεί...