Η σιωπηλή άνοιξη του θεσσαλικού κάμπου και οι μελλοντικοί κλιματικοί μετανάστες
Η σιωπηλή άνοιξη του θεσσαλικού κάμπου και οι μελλοντικοί κλιματικοί μετανάστες
Του Γιάννη Κολλάτου
Για θερμοκρασίες ρεκόρ στη Θεσσαλία και την ανατολική Μεσόγειο και για παρατεταμένη ανομβρία έκανε λόγο ο διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Κώστας Λαγουβάρδος μιλώντας στη «Θεσσαλία τηλεόραση» Παλιότερα αναφερόμαστε στη «σιωπηλή άνοιξη» , ένας όρο δανεισμένο από την οικολογία, που σημαίνει ότι δεν ακούγονται τα πουλάκια στον κάμπο, αφού έχουν ξεραθεί τα ενδιαιτήματά τους .
Ούτε πολύβουα ρυάκια και χείμαρροι στα βουνά καθώς η φετινή χινοκάλυψη πάλι σύμφωνα με τον Κώστα Λαγουβάρδο είναι η χειρότερη των τελευταίων 15 χρόνων στη χώρα μας. Ήδη τα αποτελέσματα ορατά διά γυμνού οφθαλμού στον ταμιευτήρα του Σμοκόβου όπου τα διαθέσιμα προς άρδευση αποθέματα φέτος είναι κατά 45 εκατομμύρια κυβ,. μέτρα νερού, γεγονός που σημαίνει ότι κινδυνεύουν εαρινές καλλιέργειες σε 300.00 στρέμματα στην περιοχή Σοφάδων, Θεσσαλιώτιδας και δυτικών Φαρσάλων Στον όρο αυτό είχαμε αναφερθεί από αυτές τις στήλες στις ξηρασίες του 2007, 2008 και αναζητούσαμε τα έργα εκείνα που θα επιλύσουν το πρόβλημα. Έκτοτε ελάχιστα προχώρησαν και ήρθαν και οι κατακλυσμιαίες πλημμύρες του «Ιανού» και του «Ντάνιελ» με την πολιτεία να σφυρίζει αδιάφορά και να εξαγγέλλει έργα μόνο στα λόγια, χωρίς τα απαραίτητα έργα ταμίευσης και αντιπλημμυρικής θωράκισης. Και ήδη οι αγρότες μετά τις πλημμύρες στο θεσσαλικό κάμπο κινδυνεύουν πλέον από την ξηρασία…
Με τους επιστήμονες λοιπόν να κάνουν λόγο για ξηρασία ρεκόρ για τα τελευταία 900 χρόνια που ξεκίνησε το 1998 στην Ανατολική Μεσόγειο και συνεχίζεται ακόμη, το θέμα των κλιματικών μεταναστών είναι εκείνο που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η Ευρώπη την προσεχή δεκαετία ακόμη πιο έντονα. Ήδη πληροφορούμαστε πως πάνω από 30 εκατομμύρια πρόσφυγες από τις αφρικανικές και ασιατικές χώρες περιμένουν στις ακτές της Βόρεια Αφρική ή της Τουρκίας για αν εισέλθουν παράνομα στην Ευρώπη, η οποί επιχειρεί με σύμφωνα αμοιβαιότητας να επιλύσει το πρόβλημα…
Και ως συνήθως λόγω της επίκαιρης γεωγραφίας της η Ελλάδα αποτελεί ζώνη ανάσχεσης, όπως στο ιστορικό παρελθόν αποτελούσε προκεχωρημένο φυλάκιο στη Βυζαντινή περίοδο απέναντι στον αραβομουσουλμανικό αρχικά και στην συνέχεια στον Οθωμανικό επεκτατισμό στην Ευρώπη...
Όμως οι συνέπειες της παρατεταμένης ξηρασίας στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου προκαλούν δραματικές διαφοροποιήσεις και στην παραγωγική οικονομία της χώρας... Οι ήπιοι χειμώνες των τελευταίων ετών και ειδικά ο φετινός μπορεί να είναι σύμμαχοι των φτωχών λαϊκών στρωμάτων από τη μιά, καθώς περιορίζουν στα χρόνια της κρίσης την κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση, από την άλλη όμως διαφοροποιούν δραματικά τις καλλιέργειες, ιδιαίτερα στον άνυδρο θεσσαλικό κάμπο, κάνοντας επιτακτική την ανάγκη εξεύρεσης επιφανειακών υδάτων με μεταφορά από άλλες υδρολογικά πιο ενεργές περιοχές όπως η Δυτική Ελλάδα (μεταφορά νερού από τα περισσεύματα του Αχελώου).
Τα λάθη της στάγδην άρδευσης
Η στάγδην άρδευση που ήλθε ως πανάκεια για την εξοικονόμηση νερού στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 δημιούργησε περισσότερα προβλήματα από εκείνα που κλήθηκε να επιλύσει στη μεγαλύτερη πεδιάδα της χώρας, στον Θεσσαλικό κάμπο. Παρά την κατά 30%-35% εξοικονόμηση νερού, η ανεξέλεγκτη επέκτασή της στις ξηρικές εκτάσεις που έγιναν «με το ζόρι» αρδευόμενες είχε ως συνέπεια ακόμη μεγαλύτερη σπατάλη στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Η αλόγιστη χρήση της σταγόνας και οι λανθασμένες τεχνικές στην εφαρμογή της με τη χαμηλή πίεση της μιας ατμόσφαιρας αντί των 3-3,5 στην κεφαλή που αυξάνει την παροχή νερού (είναι σαν να ποτίζει κανείς με κατάκλιση) έχουν ως αποτέλεσμα να εξαντλούνται με ραγδαίους ρυθμούς πομώνες και να σχίζεται η γη των Θεσσαλών.
Τα ρήγματα και η υφαλμύρωση είναι πλέον καθημερινό φαινόμενο, ενώ ο εφετινός χειμώνας, ο οποίος χαρακτηρίστηκε ο πλέον ήπιος των τελευταίων δεκαετιών, έχει φέρει σε απόγνωση τον αγροτικό κόσμο της Θεσσαλίας. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί η απουσία μεγάλων έργων συγκέντρωσης επιφανειακών υδάτων για να αντιληφθεί ότι η κατάσταση είναι πλέον μη αναστρέψιμη. Η τεχνική της στάγδην άρδευσης που μετέτρεψε τις ερήμους του Ισραήλ σε εύφορες πεδιάδες είχε αντίστροφα αποτελέσματα στη χώρα όπου οι κοινωνίες οργανώνονται με τρόπο άναρχο και απουσιάζουν ο προγραμματισμός, ο χωροταξικός σχεδιασμός, η πολιτική γης και το κτηματολόγιο. Η πιο εύφορη πεδιάδα της χώρας αργά αλλά σταθερά μετατρέπεται σε έρημο...
Στον θεσσαλικό κάμπο λειτουργούν με τρόπο άναρχο περίπου 33.000 γεωτρήσεις. Τα υπόγεια νερά του ύστερα από την επέμβαση των χιλιάδων γεωτρήσεων έχουν εξαντληθεί και ο εμπλουτισμός τους αποτελεί πλέον ζήτημα ζωής ή θανάτου. Γιατί αποτελεί κοινό τόπο πως χωρίς νερό δεν υπάρχει ζωή. Περιμένοντας επί δεκαετίες τον Αχελώο οι συλλογικοί φορείς επαναπαύθηκαν και τώρα το τίμημα που καλούνται να πληρώσουν είναι βαρύ.
Οι επιστήμονες έχουν πειστεί ότι το φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών είναι ένα χαοτικό μοντέλο αυτοτροφοδοτούμενο. Η έλλειψη επιφανειακών νερών στη Θεσσαλία μετά και την αποξήρανση της Κάρλας τη δεκαετία του ΄50, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι και αυτός ο Πηνειός έχει μετατραπεί σε ρυάκι ακόμη και τους χειμερινούς μήνες τα τελευταία χρόνια, έχει ως αποτέλεσμα να μην υπάρχουν εξατμίσεις, άρα να επηρεάζεται δυσμενώς και το μικροκλίμα του Θεσσαλικού κάμπου από πλευράς βροχοπτώσεων.
Ασφαλή συμπεράσματα ωστόσο με επιστημονική τεκμηρίωση δεν μπορούν να βγουν, καθώς το φαινόμενο της ερημοποίησης της Θεσσαλίας βρίσκεται σε εξέλιξη τις τελευταίες δεκαετίες με αργό αλλά σταθερό και βασανιστικό ρυθμό. Το βάθος των γεωτρήσεων έχει υπερβεί σε αρκετές περιοχές τα 400 μέτρα (όπως στον άξονα Νίκαιας - Φαρσάλων) και στις ίδιες περιοχές το μεγάλο πρόβλημα είναι το πόσιμο νερό, το οποίο είναι έμφορτο νιτρικών (μελέτες ΕΘΙΑΓΕ και ΤΕΕ ΚΔ Θεσσαλίας στα μέσα της δεκαετίας του ΄90).
Οι γεωλόγοι έχουν διαπιστώσει ότι τα ρήγματα λόγω της υπεράντλησης του υδροφόρου ορίζοντα (στο Βελεστίνο στέρεψε η Υπέρεια Κρήνη που αναφέρεται από τους ομηρικούς χρόνους) έχουν επεκταθεί, και από τις παρακάρλιες κοινότητες (Σωτηρίτσα, Μελία, Στεφανοβίκειο) έχουν ζώσει πλέον το πολεοδομικό συγκρότημα της Λάρισας. Ένα μεγάλο εγκάρσιο ρήγμα έχει κάνει την εμφάνισή του τα τελευταία χρόνια στον αεροδιάδρομο της 110 Πτέρυγας Μάχης. Η εφετινή άνοιξη στον θεσσαλικό κάμπο είναι διαφορετική. Χάθηκαν οι οικολογικοί θώκοι για τα πουλιά, διαταράχθηκε η ισορροπία της φύσης, τα τρωκτικά πέρυσι εξαφάνισαν τις καλλιέργειες.
Η γη, στεγνή και δηλητηριασμένη από τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα, κορεσμένη από την εντατικοποίηση των καλλιεργειών και τις ανεξέλεγκτες χωματερές, ξεχασμένη και χωρίς φροντίδα από το κράτος των Αθηνών, αφού στραγγίστηκε και στύφτηκε σαν λεμονόκουπα από τους ίδιους τους αγρότες, είναι ανήμπορη πλέον να σηκώσει και πάλι το βάρος της σιτάρκειας της χώρας. Στην πιο κρίσιμη περίοδο μάλιστα, που το παγκόσμιο έλλειμμα διατροφής κάνει πιο επιτακτική την ανάγκη ενεργοποίησης του σιτοβολώνα της χώρας, η Θεσσαλική πεδιάδα παραμένει ανήμπορη και άνυδρη, αφυδατωμένη και σε χειμέριο λήθαργο... Η άνοιξη εφέτος στον θεσσαλικό κάμπο είναι σιωπηλή! Τα πουλιά που έβρισκαν καταφύγιο στους νερόλακους εξαφανίζονται το κελάηδημά τους αρχίζει χρόνο με το χρόνο άνοιξη με την άνοιξη να σπανίζει...!